پروتزهای دندانی یکی از تخصص های رشته دندانپزشکی است.
دانشجویان دندانپزشکی پس از گذراندن دوره ۶ ساله عمومی و اخذ مدرک دکترای عمومی دندانپزشکی چنانچه مایل به ادامه تحصیل در شاخه های تخصصی باشند، پس از شرکت در آزمون دستیاری و در صورت قبولی می توانند در رشته ی پروتزهای دندانی ادامه تحصیل دهند که یکی از رشته های تخصصی پر طرفدار دندان پزشکی است و پس از گذراندن۴سال دیگر موفق خواهند شد که متخصص پروتزهای دندانی شوند.

رشته تخصصی پروتزهای دندانی بدلیل دامنه وسیعی که دارد، دارای چندین فلوشیپ از جمله فلوشیپ ایمپلنت، فلوشیپ پروتزهای فکی صورتی و فلوشیپ ناراحتی مفصل گیجگاهی و فکی می باشد که متخصصین پروتز در صورت تمایل و شرکت در آزمون های مربوطه و قبولی و طی یک دوره یکساله تا یک و سال و  نیمه می توانند مدرک فلوشیپ مربوطه را کسب کنند.

علم پروتزهای دندانی

هر عضو مصنوعی که جایگزین عضو طبیعی بدن بیمار شود را پروتز می گویند و پروتزهای دندانی به هر عضو مصنوعی گویند که جایگزین دندان، بافت های دهان و فک صورت بیمار شود به این طریق شامل ۳ دسته کلی است:

1. پروتزهای ثابت (روکش یا کران و پیچ ها)
2. پروتزهای متحرک (دست دندان مصنوعی کامل یا پارسیل)
3. پروتزهای فکی صورتی(پروتز های چشم و بینی و فک و ….)

این پروتزها می توانند روی تاج دندان یا ریشه دندان باقی مانده یا روی بافت های دهان و صورت بیمار و یا درصورت قراردادن ایمپلنت، روی ایمپلنت قرار بگیرند.

هدف از ساخت پروتزهای دندانی بازگرداندن عملکرد جویدن، بلع، تکلم و ایجاد ظاهر و زیبایی مناسب برای بیماران است.

*پروتزهای دندانی ثابت، کران یا روکش است که می توان روی تاج دندان چسب زده شود که قبل از اینکار چنانچه لازم باشد دندان درمان ریشه شده و سپس تاج دندان بازسازی می شود که در مراحل بازسازی تاج ممکن است به پست یا پین و پرکردگی های تاج نیاز باشد و در مراحل پیشرفته ممکن است پست و کورهای ریختگی انجام شود که دوام و طول عمر بیشتری دارند.  سپس روکش روی تاج چسب زده می شود که برای ساخت آن مراحل و جلسات متعددی لازم است.

پست های فلزی ریخته شده در لابراتوار که روی ریشه دندان چسبانده شده و سپس دندان آماده برای قراردادن روکش می شود.

لازم به ذکر است گاهی به دلیل کوتاه بودن طول تاج دندان یا عمق بودن پوسیدگی ها در درون لثه نیاز به جراحی برای افزایش طول تاج دندان است. که قبل از قالب گیری روکش انجام می شود. و نیاز به یک دوره سه هفته ای برای ترمیم لثه دارد. تشخیص نیاز یا عدم نیاز به این جراحی بر عهده متخصص پروتز می باشد.

پروتزهای ثابت می توانند روی ایمپلنت ساخته شوند که در این صورت باید قبل از شروع به ساخت آن، ایمپلنت توسط جراحی قرار داده شده و پس از اتمام دوره ترمیم و اتصال ایمپلنت به استخوان، مراحل درمان پروتز آغاز می شود.

همانطور که می توان از دو یا سه پایه دندان بوسیله اتصال آنها بهم برای ساخت یک بریج استفاده کرد و فضاهای بی دندانی را با پروتز ثابت پر کرد در ایمپلنت هم می توان با قراردادن تعداد کمتری ایمپلنت، تعداد دندان های بیشتری را توسط پروتز ثابت جایگزین کرد البته لازم به ذکر است که تعداد پایه های دندانی و ایمپلنتی نمی تواند از یک حد خاص کمتر باشد.

پروتز دندانی ثابت که به صورت بریج ساخته شده و فضای بی دندانی را جایگزین کرده است.

گاهی ریشه دندان های موجود که به ظاهر قابل نگهداری نیستند، با انجام درمان هایی نظیر جراحی افزایش طول تاج و درمان ریشه دندان می توانند با یک روکش حفظ شوند. و تا حد امکان باید از کشیدن این ریشه ها اجتناب کرد. مگر اینکه واقعا غیر قابل درمان باشند.

پروتزهای دندانی ثابت

پروتزهای ثابت بر پایه ایمپلنت می توانند عملکرد مناسب داشته و زیبایی مناسبی فراهم کنند و بیماران اغلب از آنها بسیار راضی می باشند. به همین دلیل در بی دندانی های کامل تا آنجا که امکان داشته باشد و شرایط استخوان و روابط فکی بیماران اجازه دهد انتخاب درمانی اول است.

جنس پروتزهای ثابت می تواند بصورت تمام چینی، یا اینکه چینی_فلز باشد.

پروتزهای ثابت تمام چینی یا تمام سرامیک که گاهاً به  اصطلاح زیرکونیا نامیده می شوند(هرچند تمام چینی ها همگی از جنس زیرکونیوم نیستند) زیبایی و استحکام مناسبی دارد و روز به روز استفاده از آنها در حال گسترش است.

پروتزهای ثابت چینی_فلز یا متال سرامیک(PFM) که از قدیم مورد استفاده بوده و امروزه همچنان از جمله پرمصرف ترین نوع پروتز ثابت است که شامل دو لایه می باشد. لایه زیرین از جنس آلیاژ مخصوص فلزی بوده و توسط لایه فوقانی که چینی یا پرسلن نامیده می شود پوشیده می گردد که دوام و استحکام عالی داشته و هم زیبا هستند.

پروتزهای دندانی متحرک

پروتزهای دندانی متحرک، پروتزی است که توسط بیمار  قابل برداشتن و گذاشتن در دهان هستند و اغلب وقتی تعداد دندان های بیشتری از دست رفته اند کاربرد دارند و شامل دو نوع کامل و پارسیل می باشند. پروتزهای متحرک کامل یا به اصطلاح دندان مصنوعی وقتی بیمار کلیه دندان های یک یا هردو فک را از دست داده باشد ساخته می شود که از جنس اکریل بوده (نوعی پلیمر است) و روی مخاط و لثه بیمار قرار می گیرد، ولی چنانچه بیمار تحلیل لثه شدید داشته باشد و استخوان زیادی از دست داده باشد اغلب در استفاده از این نوع پروتز دچار اشکال می شود.

پروتز متحرک کامل بدون کمک از ایمپلنت

امروزه با ورود ایمپلنت های دندانی، می توان از آنها برای کمک به گیر این نوع از دندان مصنوعی استفاده کرد که حداقل ۲ ایمپلنت برای فک پایین و ۴ ایمپلنت برای فک بالا لازم است و به آن  اوردنچرگویند.

قابل ذکر است این نوع پروتز باز هم پروتز متحرک است یعنی باید برای شستشو و بهداشت بعد از هر وعده غذایی از دهان خارج و شسته شوند ولی بودن ایمپلنت ها کمک به حفظ این نوع پروتز ها در حین جویدن و تکلم می کند و لقی دندان های مصنوعی به شدت کاهش می یابد.

بیمار حس بهتری در استفاده از دست دندان را دارد و از طرفی این ایمپلنت ها باعث می شوند که استخوان بیمار در طول زمان از دست نرود و حفظ شود درنتیجه ظاهر صورت بیمار از عواقب تحلیل استخوان در امان باشد.

مکانیسم پروتزهای متحرک بر پایه ایمپلنت  مشابه قفل و کلید است که روی ایمپلنت و داخل پروتز اجزایی برای گیر شبیه دکمه قرار داده می شود تا پروتز بهتر در جایشان حفظ شود.

پروتز متحرک کامل که روی ایمپلنت قرار می گیرد (اوردنچر)

پروتز متحرک پارسیل زمانی ساخته می شود که بیمار تعدادی از دندان های خود را از دست داده و لی تعدادی از دندان هایش موجود است ولی از طرفی شرایط به گونه ای است که امکان درمان پروتز ثابت و بریج وجود ندارد.

این نوع پروتزها که از جنس اکریل و فلز هستند دارای زوائد و قلاب هایی برای گرفتن گیر از دندان های موجود می باشد و گاهی دندان های باقیمانده نیاز به درمان هایی نظیر روکش و درمان ریشه دارند.

لازم به ذکر است که ایمپلنت می تواند برای کمک به گیر این نوع پروتز ها هم استفاده شود.

به طور کلی چنانچه بتوان تعداد ایمپلنت بیشتری قرارداد آنگاه درمان های پروتز متحرک به پروتز ثابت تبدیل می شود. که برای بیمار بسیار مطلوب است ولی متاسفانه به دلیل مشکلات جسمی یا نبود استخوان کافی یا شرایط اقتصادی گاهاً امکان آن وجود ندارد.